Polska odzyskała niepodległość w 1918 roku, ale wąbrzeska ziemia na powrót do Macierzy musiała czekać do 20 stycznia 1920 roku. Radość z odzyskania wolności była ogromna.
Decyzja traktatu wersalskiego podjęta w 1919 roku o przyznaniu Polsce Pomorza, w tym Wąbrzeźna wywołała wśród Polaków niewyobrażalną radość. Zaraz po jej ogłoszeniu w mieście rozpoczęto przygotowania do aktu inkorporacji Wąbrzeźna do Polski.
Zmieniła się też ogólna sytuacja w Wąbrzeźnie. Już w lipcu 1919 roku złagodzono rygory stanu oblężenia, zniesiono obowiązek uzyskiwania zgody na odbywanie posiedzeń, odwołano godzinę policyjną. Ze strony tytułowej pisma „Kreisblatt Briesen” usunięto orła pruskiego, a 26 sierpnia umieszczono w tym piśmie ogłoszenie w języku polskim. Swoją pozycję umocniła też Powiatowa Rada Ludowa, która już oficjalnie reprezentowała polskich mieszkańców oraz zajęła się sprawami związanymi z powrotem ziemi wąbrzeskiej do Polski. Ona też utworzyła specjalną komisję, której zadaniem było przygotowanie miasta do obchodów powrotu Wąbrzeźna do Macierzy. Uroczystość, zgodnie z polsko-niemieckim porozumieniem o przejęciu zarządu cywilnego z 25 października 1919 roku, wyznaczono na 20 stycznia 1920 roku. Sporą rolę w przygotowaniach – jak podają źródła historyczne – odegrała młodzież skupiona w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” oraz członkowie Oddziału PCK. Zorganizowali w mieście zbiórkę na rzecz „naszego dzielnego żołnierza”, dzięki której zebrano pieniądze, żywność i inny asortyment na przyjęcie hallerczyków. Członkowie PCK zadbali również o utworzenie „gospody żołnierskiej”.
Proces przejmowania władzy w Wąbrzeźnie rozpoczął się 17 stycznia 1920 roku – w sobotę wieczorem. Rząd Polski objął oficjalnie starostwo i zarząd powiatu wąbrzeskiego. 18 stycznia miasto opuściła część niemieckiego wojska, a 19 stycznia o godz. 11.00 główne siły niemieckie. Gdy wojska niemieckie opuściły miasto, na ulice wyszli Polacy, rozdzwoniły się dzwony kościele, w oknach prawie wszystkich domów i na gmachach publicznych pojawiły się flagi biało-czerwone, wszędzie powiewały chorągwie i chorągiewki. Miasto udekorowano girlandami, na rynku postawiono stylowy pawilon, a naprzeciwko niego duży drewniany krzyż, przy którym później urządzono ołtarz polowy.
Wojsko polskie wkroczyło do Wąbrzeźna 20 stycznia. Na głównym dworcu PKP przywitała ich banderia konna wąbrzeskiego „Sokoła” pod dowództwem Zygmunta Gaszyńskiego oraz władze miasta i powiatu. Tłum mieszkańców witał ich radośnie w centrum. Dzień ten szczegółowo opisany został dziesięć lat później na łamach kalendarza Pomorzanin.
W 1920 roku w Wąbrzeźnie było 9350 mieszkańców, niestety żadne źródła nie podają ilu było wówczas Niemców czy mieszkańców innych narodowości. Wiemy natomiast, że w 1921 roku mieszkało tu 5888 Polaków, 1208 Niemców i 22 obywateli innych narodowości. Wiemy też, że najwięcej Niemców emigrowało w pierwszych miesiącach po odzyskaniu przez Wąbrzeźno niepodległości. Jak podają źródła, do 31 stycznia 1921 roku granice powiatu wąbrzeskiego opuściło 2680 osób.
*
W ubiegłym roku obchodziliśmy 100. rocznicę powrotu Wąbrzeźna do Macierzy. Świętować mieliśmy cały rok, jednak nasze plany zniweczyła pandemia koronawirusa. Kilka dni świętowaliśmy w styczniu, a najważniejszym punktem w programie obchodów była rekonstrukcja 20 stycznia 1920 roku – dzień wyzwolenia Wąbrzeźna. Jak przed stu laty na wąbrzeskim rynku o godz. 11.00 witaliśmy hallerczyków i wysłuchaliśmy przemówień ks. Wilemskiego i gen. Pruszyńskiego. Po południu odbyła się okolicznościowa sesja Rady Miasta, po której wystąpił chór Cantate Domino, Paweł Becker wygłosił odczyt, a dzień zakończył koncert Jacka Beszczyńskiego.
Wyrazem naszego hołdu pamięci o tych, którzy dali nam w spadku NIEPODLEGŁOŚĆ było stanowisko Rady Miasta w sprawie 100. Rocznicy Powrotu Wąbrzeźna do Macierzy oraz uchwała, którą radni ustanowili rok 2020 Rokiem 100. Rocznicy Powrotu Wąbrzeźna do Macierzy.
Jutro – 20 stycznia 2021 roku będziemy obchodzić 101. rocznicę powrotu Wąbrzeźna do Macierzy. Podziękujmy naszym Przodkom za to, że możemy żyć w wolnym państwie. Naszą wdzięczność i szacunek wyraźmy wywieszoną flagą czy też symbolicznym zniczem postawionym w miejscach pamięci. Zrobią to również przedstawiciele naszych samorządów. O godz. 12.00 przed Tablicą Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, umieszczoną na ścianie kościoła Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza, złożą wiązanki kwiatów i oddadzą hołd wszystkim walczącym o wolne Wąbrzeźno, o wolną Polskę.
