Pomnik Żołnierza Polskiego, którego pierwotna nazwa brzmiała Pomnik Zwycięstwa, wybudowany został z inicjatywy mieszkańców Wąbrzeźna. Na wąbrzeskim rynku stoi 75 lat.
Budowa pomnika w hołdzie dla żołnierzy i synów ziemi wąbrzeskiej
Decyzja o przystąpieniu do budowy Pomnika Zwycięstwa (obecnie Pomnika Żołnierza Polskiego) została podjęta uchwałą z 5 marca 1947 roku ówczesnego Wydziału Powiatowego, którą kilkadziesiąt dni później – 16 kwietnia zatwierdziła Powiatowa Rada Narodowa. Postanowiono, że stanie w centrum miasta – na Placu Zwycięstwa (dzisiaj Plac Jana Pawła II), a na wykonawcę wybrano toruńskiego rzeźbiarza Ignacego Zelkę.
Organizacją budowy zajął się społeczny komitet. Na jego też barki zrzucono obowiązek zebrania funduszy na pokrycie kosztów postawienia pomnika. Ofiarodawców było wielu, wszystkich wpisano do Złotej Księgi Budowy Pomnika Zwycięstwa i Fundacji Sztandaru dla 74 P.A.H. Są wśród nich p[przedsiębiorcy, spółdzielcy, rzemieślnicy i osoby prywatne. Księga ta obecnie znajduje się w Miejskiej i Powiatowej Bibliotece Publicznej, w dziale regionaliów.
Stanął w hołdzie dla żołnierzy i synów powiatu wąbrzeskiego, którzy walczyli w czasie II wojny światowej o wolność i pokój. Przedstawia żołnierza Wojska Polskiego oraz cztery sylwetki stojące na cokole, mającym formę spłaszczonego sześcianu.
Podstawa pomnika opatrzona jest od frontu majuskułową inskrypcją, rozmieszczoną w trzech wersach: BOJOWNIKOM O WOLNOŚĆ, BUDOWNICZYM POKOJU, 1939-1945, powyżej umieszczono plastyczną rzeźbę orła z rozpostartymi skrzydłami, poniżej inskrypcji, pośrodku wykuty jest łaciński krzyż. Trzon pomnika ma formę silnie wydłużonego sześcianu ze ściętymi pionowymi krawędziami. Ścięcia te tworzą cztery nisze, w których są cztery rzeźby:
– po prawej stronie od frontu ustawiona jest postać wąsatego mężczyzny z włosami sięgającymi karku, ubranego w szatę sięgającą kolan. Stopy postaci obute są w łapcie sznurowane na łydce. Na biodrach z przodu umieszczony jest pojemnik przewieszony przez ramię. Prawa dłoń zanurzona jest w tym pojemniku. Prawdopodobnie jest to postać siewcy,
– w następnej wnęce, po prawej stronie przedstawiona jest postać kobiety z długimi pofalowanymi włosami, ubrana w krótki żakiet i długą, sięgającą kostek spódnicę, z dłońmi ułożonymi w geście zapraszającym,
– postać umieszczona w niszy po prawej stronie od tyłu to mężczyzna, z lewą dłonią wspartą na kątowniku, prawą przytrzymujący otwartą księgę do piersi. Na okładce znajduje się majuskułowy napis w trzech rzędach: pierwszym: FECIT, drugim: ZELEK, trzecim: 1947,
-postać męska w niszy po lewej stronie pokazana jest z odsłoniętym torsem i dłońmi wspartymi na stylisku łopaty.
Na trzonie są dwie płaskie płyty, są podstawą, na której umieszczono postać żołnierza. Jest on ubrany w wojskowe buty i szynel sięgający kostek, spięty szerokim pasem z ładownicami po bokach i chlebakiem z tyłu. Dłonie żołnierza obejmują lufę karabinu ustawionego wzdłuż lewej nogi. Wzrok postaci wieńczącej pomnik jest skierowany przed siebie na wprost. Głowa żołnierza chroniona jest hełmem.
Rzeźbiarz Ignacy Zelek wykonał go z lastryko, mieszanki cementu z kruszywem o różnej frakcji. Powierzchnia została opracowana metodą kamieniarską, ma groszkowatą fakturę.
Uroczyste jego oddanie odbyło się 14 września 1947 roku. O tym jak bardzo ważne było to wydarzenie, możemy przeczytać w artykule Marka Kołyszko pt. „Zarys historii pomnika Żołnierza Polskiego w Wąbrzeźnie”, opublikowanym w 11 numerze Wiadomości Wąbrzeskich z 27 maja 2005 roku:
„Uroczystość odsłonięcia pomnika odbyła się we wrześniu 1947 roku. Informacje o uroczystości odsłonięcia Pomnika Zwycięstwa znamy dzięki relacji zamieszczonej w 258 numerze Ilustrowanego Kuriera Polskiego z 1947 roku. Cytaty pochodzą z tej historycznej relacji.
W przeddzień uroczystości miasto już „tonęło w powodzi flag, chorągwi narodowych i zieleni. Nie było w mieście okien wystawowych, w których zabrakłoby portretów dostojników państwowych i pięknych dekoracji na biało-czerwonym tle”. Do miasta przybyły dwa zmotoryzowane dywizjony haubic z ich dowódcą płk. Mazurkiewiczem. Honory gospodarza uroczystości pełnił starosta powiatu Teofil Sajan, a przemówienie wygłosił burmistrz Wąbrzeźna Władysław Lenartowski Wieczorem, w wigilię odsłonięcia pomnika odbył się apel poległych, na którym odczytano nazwiska poległych za Polskę, „najlepszych żołnierzy i synów powiatu wąbrzeskiego”. Apel zakończyło odegranie Marsza Żałobnego Chopina i pochód oświetlony pochodniami.
Uroczystość odsłonięcia pomnika odbyła się następnego dnia, niedzielnym rankiem o 8.30. Na Placu Zwycięstwa, wokół pomnika przysłoniętego biało-czerwoną flagą gromadziły się tłumy: oddziały wojskowe w pełnym uzbrojeniu, formacje przysposobienia obronnego, przedstawiciele organizacji szkolnych, młodzieżowych oraz społeczno-politycznych całego powiatu. Powitano przedstawicieli władz centralnych: wicewojewodę Jakubowicza, gen. Rotkiewicza, gen. Kontryma, kuratora dr. Skopowskiego oraz posłów na Sejm. Na maszt wciągnięto biało-czerwoną flagę, a chór św. Cecylii z akompaniamentem orkiestry wojskowej wykonał poloneza Kurpińskiego. Uroczystość zainaugurowała msza św. Celebrował ją delegat biskupi ks. Dziekan Józef Kowalczyk, w asyście licznie zebranego duchowieństwa. Kazanie wygłosił ks. Prefekt Kazimierz Pisarski. W kazaniu nawiązał „do przywiązania narodu do wiary ojców, nawoływał do braterskiej zgody i jedności naszego katolickiego narodu, którego symbol odzyskania wolności – Pomnik Zwycięstwa zostanie wkrótce odsłonięty”. Następnie poświęcono i przekazano sztandar inowrocławskiej jednostce. Odsłonięcia dokonał wicewojewoda Jakubowicz. Zabrzmiały salwy armatnie. Okolicznościowe przemówienia wygłosili: burmistrz Lenartowski i wicestarosta Olkowski oraz inni oficjalni goście. Tę część uroczystości zakończył występ chóru Lutnia Następnie udekorowano 22 zdemobilizowanych żołnierzy krzyżem partyzanckim. Kulminacyjnym punktem, kończącym uroczystość, była defilada. Trwała ona, według dziennikarza Murskiego, opisującego uroczystości „prawie godzinę”.
Odsłonięcie pomnika było wydarzeniem wyjątkowo ważnym. Bezpośredni przekaz relacji odbył się do redakcji Ilustrowanego Kuriera Polskiego drogą telefoniczną. W niedzielny ranek z fal radiowych nadano też reportaż z Wąbrzeźna.”
Pomnik przeszedł trzy renowacje, będą kolejne
Usytuowanie pomnika na rynku, gdzie (do czasu oddania obwodnicy miasta) występowało bardzo duże natężenie ruchu drogowego, oraz materiał, z którego powstał to czynniki, które nie sprzyjały tej budowli. Drgania powodowały pęknięcia i umożliwiały penetrację wód opadowych. Zimą zamarzająca w szczelinach woda powodowała ich rozsadzanie i korozję zbrojenia. Sytuację pogarszał również brak odwodnienia wokół pomnika.
Pomnik z roku na rok coraz bardziej niszczał i wymagał renowacji. Wniosek w tej sprawie oraz dotyczący renowacji pomnika Chrystusa Warszawskiego złożył radny Ryszard Polański na sesji, która odbyła się 12 marca 1999 roku. Został on poparty przez Radę Miasta jednogłośnie. 25 marca 1999 roku uchwałą Zarządu Miasta powołano Społeczny Komitet Renowacji Pomników, na czele którego stanął Ryszard Polański. Komitet zajmował się organizacją wszystkich prac. Pierwsze jego posiedzenie odbyło się już 8 kwietnia i dotyczyło rozpoczęcia zbiórki pieniędzy na pokrycie kosztów naprawy pomników. I tym razem wąbrzeźnianie nie zawiedli. Lista osób, które wsparły inicjatywę jest bardzo długa i są na niej również ofiarodawcy spoza miasta. Dlatego też już na drugim spotkaniu Komitetu, które odbyło się 25 czerwca, podjęto decyzję o ogłoszeniu przetargu, a w lipcu spośród złożonych ofert wyłoniono wykonawcę, którym został Marek Rumocki z Torunia.
Najpierw renowację przeszedł pomnik Chrystusa Warszawskiego, który znajduje się na terenie kościoła Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza, przeprowadzono ją 9 – 30 sierpnia 1999 roku. Natomiast prace przy pomniku Żołnierza Polskiego rozpoczęto 1 września i zakończono je tego samego miesiąca – 23 września 1999 roku. Wtedy też poniżej inskrypcji dodano łaciński krzyż.
27 marca 2000 roku radni postanowili zmienić nazwę pomnika. Uchwałą Rady Miasta nadano mu imię: Żołnierza Polskiego. Rok wcześniej – 8 czerwca 1998 roku radni zmienili też nazwę Placu Zwycięstwa na Plac Jana Pawła II.
Pomnik kolejnej renowacji poddano już w 2005 roku. Zakres prac obejmował szereg zabiegów, które miały ograniczyć przyczyny niszczące tę budowlę oraz zrekonstruowano ubytki i zabezpieczono powierzchnię. Wokół pomnika, w pasie o szerokości 80 cm, wykonano odwodnienie. Usunięto warstwę szczelnej zaprawy cementowej i położonej na niej kostkę betonową, które zastąpiono granitem strzegomskim, ułożonym skośnie na zewnątrz pomnika, na podsypce żwirowej z szerokimi spoinami.
Przeprowadzone prace nie uchroniły pomnika przed niszczeniem. Materiał, który użyto do jego budowy – zbrojony beton, ulegał destrukcji, głównie z powodu przenikania wody opadowej i korozji zbrojenia. Nie pomogło też znaczne ograniczenie na rynku ruchu samochodowego.
W 2020 roku na zlecenie Urzędu Miasta wykonane zostało orzeczenie techniczne tego obiektu budowlanego. Wydała je Wielobranżowa Pracownia Projektowa Bogusław Langner z Bydgoszczy. Określono, że stan techniczny figur na pomniku jest względnie dobry, nie mają rys ani spękań, ale znaczny stopień zniszczenia wykazują niektóre jego bloki. Są na nich liczne rysy i spękania o dużej rozwartości. Zdaniem Pracowni, ich naprawa poprzez samo szpachlowanie byłaby bezcelowa, ponieważ po pierwsze będą one widoczne, co obniży walory estetyczne, a po drugie – w kruchym betonie będą pojawiać się kolejne, nowe rysy i spękania. Projektant zaproponował dwa warianty renowacji. Jeden mówi o wymianie wszystkich bloków betonowych na bloki granitowe, co też wiąże się z demontażem pomnika, drugi o zaszpachlowaniu rys i spękań masami szczepnymi, a następnie obłożenie boków płytami granitowymi o grubości ok. 5 cm.
Pierwszy z wariantów generował bardzo wysokie koszty, dlatego wybrano drugi. O jego częściowym odnowieniu radni zdecydowali 31 marca 2021 roku na sesji Rady Miasta, wprowadzając do budżetu miasta na 2021 rok wydatek w wysokości 25 tys. Kwota ta została przeznaczona na remont cokołu. Zgodnie z orzeczeniem technicznym, zakres prac objął zaszpachlowanie rys i spękań masami szczepnymi i obłożenie boków płytami granitowymi. Umowę na wykonanie tych prac miasto podpisało z wąbrzeską firmą kamieniarską. Prace zakończono 31 lipca 2021 roku. Boki cokołu, podstawy i schody zostały wyłożone granitem o grubości 5 cm, natomiast góra cokołu i podstopni granitem o grubości 3 cm.
Pomnik Żołnierza Polskiego w Wąbrzeźnie ma już 75 lata. To już trzecia renowacja, którą przeszedł. Odnowiona ma być jeszcze jego górna część, na której umieszczone są plastyczna rzeźba orła i cztery rzeźby, przedstawiające postaci siewcy, kobiety, mężczyzny i czwartą postać – mężczyznę z odsłoniętym torsem i dłońmi wspartymi na stylisku łopaty, oraz zwieńczenie budowli – rzeźba przedstawiająca postać żołnierza.
Zarys historii pomnika i informacje o jego wcześniejszych renowacjach, opublikowane na łamach Wiadomości Wąbrzeskich, zainteresowani znajdą na naszej stronie: turystyczne.wabrzezno.com – TUTAJ
