3 maja uroczyście obchodziliśmy 222. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja.
Główne uroczystości odbyły się w kościele Matki Bożej Królowej Polski. Przed rozpoczęciem mszy świętej, dzieci ze Szkoły Podstawowej nr 3 przedstawiły piękny program patriotyczny. Treści zawarte w prozie i pieśniach, polonez zatańczony w głównej nawie kościoła – wypełniły atmosferę patriotyzmem, wzruszeniem i pamięcią o tych, którzy oddali życie za Ojczyznę.
– Po raz kolejny gromadzimy się w wąbrzeskim kościele pw. Matki Bożej Królowej Polski, aby uczcić historyczne święto – święto Konstytucji 3 Maja i nie mniej ważne dla wąbrzeźnian święto Matki Bożej Królowej Polski – patronki naszego kościoła – rozpoczął swoje okolicznościowe przemówienie burmistrz Leszek Kawski. – Pewnie rodzą się Wam pytania – dlaczego o tym mówimy, dlaczego świętujemy?
– Musimy pamiętać o historii i dziejach naszej ojczyzny. Głosimy ją, aby utrwalić jej karty w naszej pamięci, a przede wszystkim pamięci przyszłych pokoleń. Pamiętajmy – karty historii to nasza tradycja, kultura, tożsamość narodowa.
W XVIII wieku Rzeczpospolita była państwem słabym. Weszła w ten wiek – co prawda za sławą bitwy wiedeńskiej Jana III Sobieskiego, ale wyniszczona przez wojny z Rosją, Szwecją, Turcją i Kozakami. Gdy Rosja zorientowała się, że reformy Stanisława Augusta nie ograniczą się do edukacji, postanowiła nie dopuścić do zlikwidowania liberum veto, uniemożliwiającego przeprowadzenie poważnych reform. Pod osłoną wojsk rosyjskich zawiązały się konfederacje w Słucku, Toruniu i Radomiu. Do Rzeczpospolitej wkroczyły wojska rosyjskie, by rozsądzić spór. Pod przywództwem rosyjskiego ambasadora Repnina doszło do obrad marionetkowego sejmu delegacyjnego, który zaakceptował protektorat Rosji nad Rzeczpospolitą i uznał Katarzynę II za gwarantkę polskiego ustroju. Do sali obrad wniesiono i postawiono obok tronu króla drugi tron dla ambasadora Rosji, który stał się de facto współrządzącym.
Przeciwnicy tej sytuacji zawiązali w 1768 roku konfederację barską, pierwszy silny zryw niepodległościowy i ruch patriotyczny mający na celu ocalenie ojczyzny. Doszło do wojny domowej zakończonej klęską konfederatów. W efekcie przegranej wojny i porozumienia władców Rosji, Prus i Austrii doszło do I rozbioru Rzeczypospolitej. W 1773 roku zwołany do Grodna sejm miał przyjąć traktat rozbiorowy. Na nic zdał się rozpaczliwy i symboliczny protest posła Tadeusza Rejtana, który własnym ciałem zagrodził wejście na salę obrad. Rozbiór uchwalono. To właśnie wtedy Wąbrzeźno wraz z całą ziemią chełmińską trafiło pod panowanie Prus, gdzie trwało niemal półtora wieku, do 1920 roku.
Paradoksalnie w tym właśnie okresie wprowadzono wiele reform. Wkrótce powstaje Towarzystwo do spraw Ksiąg Elementarnych, swoje dzieła publikuje Ignacy Krasicki, historyk Adam Naruszewicz rozpoczyna spisywanie dziejów Polski, na obiadach czwartkowych spotykają się najwybitniejsi ludzie kultury i sztuki doby stanisławowskiej. To właśnie po I rozbiorze idee oświecenia znajdują zwolenników i następują reformy. Caryca Katarzyna II nadal jednak ignorowała próby reform. Rozczarowani tą postawą Polacy postanowili sami zmienić ustrój Rzeczypospolitej. W 1788 roku zwołany sejm ogłosił konfederację. Ponieważ obradował aż cztery lata i brała w nim udział podwójna ilość posłów, przeszedł do historii jako Sejm Wielki.
Warto zaznaczyć, że marszałkiem Sejmu Wielkiego był Stanisław Nałęcz Małachowski, którego żona Konstancja była właścicielką pobliskich dóbr we Wroniu, Stanisławkach, Katarzynkach i Młyniku.
Król Stanisław August i Ignacy Potocki – przywódca Stronnictwa Patriotycznego, w wielkiej tajemnicy opracowali projekt nowej ustawy zasadniczej. Jako jednorazowy akt miała wprowadzić szereg reform, którym sprzeciwiała się część posłów. Aby wprowadzić ją w życie, wykorzystano okres ferii wielkanocnych. Wielu posłów przebywało wówczas poza Warszawą i w obradach uczestniczyła tylko 1/3 parlamentarzystów. Projekt konstytucji przedłożono i uchwalono 3 maja 1791 roku. Uchwalony wtedy akt przeszedł do historii jako Konstytucja 3 Maja.
Konstytucja znosiła podział na Koronę i Litwę, wprowadzając jednolitą nazwę – Polska. Umocniono trójpodział władz. Władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy sejm z ograniczoną rolą senatu. Zniesiono liberum veto, przez co ustawy uchwalano większością głosów a nie jednomyślnie. Władza wykonawcza przechodziła w ręce króla i Straży Praw (pięć ministerstw – policji, pieczęci, wojny, skarbu, spraw zewnętrznych) oraz prymasowi jako przewodniczącemu Komisji Edukacji Narodowej. Rewolucją było wzięcie chłopów pod opiekę prawa, sugerując, by szlachta zawierała z nimi umowy pisemne; w razie sporów chłopi mogli odwoływać się do sądów państwowych. Do Konstytucji 3 Maja włączono teksty ustaw o sejmikach i miastach królewskich. Ustalono, że treść Konstytucji może być zmieniana przez specjalny sejm zwoływany co 25 lat.
Po uchwaleniu Konstytucji król, marszałkowie i posłowie udali się do katedry św. Jana. Scenę owego pochodu przedstawił na swym obrazie Jan Matejko. Już 5 maja 1791 roku ustanowiono 3 maja świętem państwowym. Rok później w trakcie obchodów pierwszej rocznicy ustanowienia Konstytucji Polacy założyli biało-czerwone stroje, odbyły się festyny i uroczystości patriotyczne.
Niestety, zawiązana przez przeciwników reform konfederacja targowicka doprowadziła do obalenia Konstytucji już kilkanaście miesięcy po jej wprowadzeniu. Rosja i Prusy dokonały II rozbioru Polski. Na nic zdała się walka Polaków o niepodległość w czasie powstania kościuszkowskiego w 1794 roku. III rozbiór Polski i abdykacja Stanisława Augusta w 1795 roku oznaczały koniec I Rzeczypospolitej. Ten całkowity rozbiór Polski to początek okresu zaborów, który skończył się dopiero po 123 latach w 1918 roku.
To trudna lekcja historii naszego narodu – kontynuował dalej burmistrz. – Wszyscy wyciągnijmy z niej naukę – również my, wąbrzeźnianie. Współpracujmy ze sobą dla dobra miasta. Nieporozumienia i kłótnie nie prowadzą nigdy do dobrego. Z całą mocą chcę podkreślić i prosić Was – mieszkańców Wąbrzeźna – działajmy dla pomyślności Ojczyzny i Polaków, bo tylko od nas zależy jakie one będą – ta wielka Polska i ta mała nasza ojczyzna – Wąbrzeźno.
Idea Konstytucji była bardzo silna, stała się wręcz mitem narodowym, w pozytywnym tego słowa znaczeniu. Dzień jej uchwalenia stał się datą symboliczną. Podkreśla się, że była to pierwsza europejska i druga, po amerykańskiej, konstytucja na świecie. Wprowadzała w życie idee oświeconego państwa, dopuszczając do praw wyborczych nie tylko szlachtę, ale też mieszczan, brała pod opiekę prawa chłopów i gwarantowała wolność wyznania. W Londynie, Paryżu i Waszyngtonie wznoszono toasty za Konstytucję i Stanisława Augusta. Konstytucję określano jako „najszlachetniejsze dobro otrzymane kiedykolwiek przez jakikolwiek naród”.
W czasie zaborów obchody Święta Konstytucji były zabronione. Jednak już w kwietniu 1919 roku przywrócono to święto do polskiego kalendarza. Ponowna delegalizacja obchodów przez hitlerowców nic nie dała. Legendarni harcerze z Małego Sabotażu 3 Maja zrywali hitlerowskie i zawieszali polskie flagi. Tego dnia Wawer w 1943 roku nadał propagandową polską audycję radiową. W 1945 i 1946 roku oficjalnie obchodzono Święto 3 Maja, jednak komunistyczne polskie władze również zakazały jego obchodów ze względu na sąsiadujące z nim Święto Pracy 1 maja. Próby obchodów tego święta miały miejsce dopiero w 1981 roku. Święto Narodowe Trzeciego Maja przywróciła ustawa z kwietnia 1990 roku. Od tamtej pory już stale jest ono obchodzone przez Polaków w kraju i poza jego granicami.
Dziś również obchodzimy uroczystość liturgiczną Święto Matki Bożej Królowej Polski – mówił L. Kawski. – Określenie Matki Bożej jako Królowej Polski pojawiło się po raz pierwszy w 1610 roku, gdy podczas objawienia powiedziała do Juliusza Mancinellego – Jestem Królową Polski. Podczas ślubów lwowskich Jana Kazimierza po litanii loretańskiej trzykrotnie wezwano: „Królowo Korony Polskiej módl się za nami”. W 1908 roku papież Pius X zezwolił na święto Królowej Korony Polskiej i wyznaczył je na pierwszą niedzielę maja. W 1914 roku przesunięto je na 2 maja, a w 1923 roku – właśnie na 3 maja. Papież Paweł VI podniósł to święto, na prośbę kard. Wyszyńskiego, do rangi uroczystości liturgicznej. Matka Boża była z polskim narodem zawsze. Wierzymy głęboko, że to dzięki niej jesteśmy dziś narodem wolnym i niepodległym.
Drodzy Goście, Szanowni Mieszkańcy. Polski patriotyzm ma wiele wymiarów, każdy obywatel ma też pełne prawo do jego osobistego przeżywania. Pamiętajmy jednak, że jest on potrzebny – myślenie i troska o Państwo, poszanowanie jego instytucji to w pewnym sensie też szacunek dla samych siebie. Także to przesłanie stanowi dzisiaj dziedzictwo majowej Konstytucji. Nie da się zrozumieć naszej historii, naszego patriotyzmu bez – jakże często opartego na naszej wierze, duchowego dziedzictwa, będącego podstawą narodowej tożsamości.
– Z okazji święta życzę wszystkim, aby radość 3 Maja trwała w nas przez cały czas. Czerpmy z tego pięknego święta nadzieję na lepsze jutro – zakończył burmistrz L. Kawski, dziękując też wszystkim obecnym za udział w uroczystości. Po wystąpieniu burmistrza odprawiona została msza święta w intencji Ojczyzny. Koncelebrował ją ksiądz infułat Andrzej Wawrzyniak. Po mszy wszyscy przeszli na Plac Jana Pawła II. Tam pod Pomnikiem Żołnierza Polskiego delegacje złożyły wiązanki kwiatów i oddały hołd wszystkim wielkim patriotom.
